داوری همتا

هنگامی که مقاله خود را برای مجله ارسال می کنید، اولین اقدامی که هر مجله انجام می دهد یک ارزیابی ویراستاری است (توسط سردبیر مجله یا دفتر ویراستاری). در این مرحله، آنها کار شما را با برخی سوالات کلیدی در ذهن خود بررسی می کنند تا تعیین کنند که آیا احساس می کنند مقاله شما برای مجله آنها مناسب است یا خیر؟

• آیا این مقاله مناسب برای این مجله است؟ آنها بررسی می کنند که آیا موضوع مقاله شما مطابق با اهداف و حوزه مجله است؟
• آیا نویسنده از دستورالعمل های مجله در راهنمای نویسندگان پیروی کرده است؟ آنها بررسی می کنند که آیا مقاله شما الزامات اساسی مجله را از جمله تعداد کلمات، فرمت بندی را برآورده کرده است یا خیر؟
• آیا نویسنده همه موارد مورد نیاز برای داوری همتا را ارائه کرده است؟ آنها بررسی می کنند که چکیده، جزئیات وابستگی نویسنده، هرگونه تصویر و اطلاعات حامی مالی وجود دارد یا خیر؟
• آیا این مقاله سهم قابل توجهی در ادبیات موجود دارد؟

از سوالات بالا می توانید ببینید که چقدر مهم است مقاله خود را با اهداف و حوزه مجله مطابقت دهید و اطمینان حاصل کنید که از دستورالعمل های نویسندگان پیروی کرده اید.

اگر مقاله شما از این بررسی های اولیه عبور نکند، ممکن است سردبیر آن را بلافاصله رد کند که “رد مقاله در مرحله داوری اولیه یا رد میزکار” نامیده می شود و تصمیمی است که در اختیار سردبیر و بر اساس تجربه و تخصص موضوعی قابل توجه وی اتخاذ می شود.  داشتن این غربالگری اولیه می تواند امکان تصمیم گیری سریع را فراهم کند. اما اگر مقاله شما از ارزیابی اولیه سردبیر عبور کند، به مرحله بعدی یعنی داوری همتا منتقل می شود.

پس از گذراندن ارزیابی اولیه هیئت تحریریه، مقاله برای داوری همتا ارسال می شود. این گام مهم تضمین می کند که مقالات منتشر شده در مجلات علمی از بالاترین کیفیت و اعتبار برخوردار خواهند بود. این مرحله مهم اطمینان می دهد که مقالات منتشر شده در مجلات علمی از بالاترین کیفیت، اعتبار و ارتباط ممکن برخوردارند.

در این بخش، شما را با هر آنچه در مورد مفهوم داوری همتا و نقش خود در آن نیاز دارید بدانید، آشنا خواهیم کرد. هدف از این بخش ارائه اطلاعات کامل درباره معنی داوری همتا و آماده سازی شما برای مشارکت مؤثر در آن است و تلاش می کنیم به مهم ترین سوالات شما در خصوص فرآیند داوری همتا پاسخ دهیم.

داوری همتا چیست؟

داوری همتا (Peer Review)، ارزیابی مستقلانه مقالات پژوهشی شما توسط متخصصان در حوزه‌ تحقیقاتی خودتان است. هدف آن ارزیابی کیفیت مقاله و تناسب مقاله شما با ژورنال ارسالی، برای چاپ مقاله در ژورنال مورد نظر است.

حتی برای مجلات بسیار تخصصی، سردبیر به تنهایی نمی‌تواند در زمینه موضوع تمام مقالات ارسالی متخصص باشد. بنابراین، نظرات داورانی که با دقت انتخاب‌ می شوند، یک راهنمای ضروری برای تصمیم گیری سردبیر در مورد یک مقاله است.

داوری همتا علاوه بر اینکه نوعی کنترل کیفیت است، منبع بسیار مفیدی برای بازخورد نیز می‌باشد و به شما کمک می‌کند تا مقاله خود را قبل از انتشار بهبود بخشید. این فرآیند باید یک فرآیند مشارکتی باشد، جایی که بتوانید با همتایان خود وارد گفتگو شوید و برای پیشبرد کارتان، پشتیبانی سازنده دریافت کنید.

اغلب پژوهشگران بر این نکته تأکید می کنند که آخرین نسخه مقاله آنها از طریق داوری همتا بهبود یافته است. مطالعات نیز این موضوع را تأیید می‌کنند و نشان می‌دهند که اکثر پژوهشگران در تمام رشته های موضوعی، سهم و میزان مشرکت داوری همتا در بهبود مقاله خود را بسیار بالا ارزیابی می کنند.

تاریخچه داوری همتا

داوران نقش محوری در نشر علمی ایفا می‌کنند. نظام داوری همتا برای اعتبارسنجی پژوهش‌های علمی، کمک به ارتقای کیفیت پژوهش‌های منتشر شده و افزایش امکانات شبکه‌سازی در میان جوامع پژوهشی وجود دارد. با وجود انتقاداتی که وجود دارد، داوری همتا همچنان تنها روش پذیرفته‌شده به طور گسترده برای اعتبارسنجی پژوهش است و به مدت ۳۵۰ سال با تغییرات نسبتاً جزئی با موفقیت ادامه داشته است.

داوری همتا از زمان ظهور اولین مجلات علمی، بیش از ۳۰۰ سال پیش، به عنوان بخشی رسمی از ارتباطات علمی در نظر گرفته شده است. «تبادلات فلسفی» (Philosophical Transactions) در جامعه سلطنتی، اولین مجله‌ای است که تصور می‌شود فرآیند داوری همتا را در دوران سردبیری هنری اولدنبرگ (۱۶۱۸-۱۶۷۷) به طور رسمی اجرا کرده است.

با وجود انتقادات فراوان در مورد صحت داوری همتا، اکثر جامعه پژوهشی همچنان بر این باورند که داوری همتا بهترین شکل ارزیابی علمی مقاله است. این نظر توسط نتایج نظرسنجی‌ ای که الزویر و سازمان «Sense About Science» در سال ۲۰۰۹ انجام دادند تأیید شد و از آن زمان تاکنون توسط نظرسنجی‌های ناشران و سازمان‌های علمی دیگر نیز مورد تأیید قرار گرفته است. علاوه بر این، در یک نظرسنجی انجام‌شده توسط کنسرسیوم (Publishing Research Consortium) در سال ۲۰۱۵، ۸۲ درصد از پژوهشگران با این عبارت موافق بودند که «بدون داوری همتا، هیچ کنترلی در کنترل علمی وجود ندارد».

انواع روش های داوری همتا

داوری همتا، انواع مختلفی دارد و هر نوع آن، مزایا و معایب خاص خود را دارد و اغلب یک نوع داوری توسط جامعه‌ای خاص در یک موضوع علمی ترجیح داده می‌شود. قبل از سابمیت مقاله به ژونال، همیشه باید بررسی کنید که مجله از چه نوع داوری همتا استفاده می‌کند تا از قوانین مربوطه آگاه باشید و بدانید که چه انتظاری باید داشته باشید و با بررسی مقاله خود با این روش، موافق هستید؟

• • داوری یک سو کور یا ناشناس تک طرفه (Single-anonymous peer review or single-blind review)

در داوری یک سو کور یا ناشناس تک طرفه، هویت نویسنده اثر علمی، از داورانی که اثر را ارزیابی می‌کنند، پنهان است. به عبارت دیگر، داوران از نام و وابستگی نویسنده مطلع نیستند.

داوری همتا یک سو کور یا ناشناس تک طرفه، به طور رایج در نشر علمی، به ویژه در علوم پایه و علوم اجتماعی به کار می‌رود. در این فرآیند، داوران بازخوردی در مورد نسخه خطی از جمله روش‌شناسی، تحلیل و نتایج آن ارائه می‌دهند و ممکن است برای تقویت اثر، تجدید نظر یا بهبودهایی را پیشنهاد کنند. ناشناس بودن داوران به آن‌ها این امکان را می‌دهد تا بازخورد کامل و صادقانه‌ای در مورد یک مقاله ارائه دهند، بدون اینکه نگران باشند که نویسندگان مقاله، چه بازخوردی را علیه آن‌ها به کار می گیرند.

مزایای داوری یک سو کور

هدف از داوری یک سو کور، کاهش سوگیری بالقوه در فرآیند داوری است. با پنهان کردن هویت نویسنده، احتمال تحت تاثیر قرار گرفتن داوران از عواملی مانند شهرت نویسنده، موسسه یا کشور او کمتر می‌شود. این امر به اطمینان از ارزیابی اثر بر اساس کیفیت علمی آن و نه بر اساس هویت نویسنده کمک می‌کند.

معایب داوری یک سو کور

داوری همتا یک سو کور یا ناشناس تک طرفه، می‌تواند سوگیری در فرآیند داوری را کاهش دهد. با این حال، برخی استدلال می‌کنند که هویت داوران نیز باید پنهان شود تا سوگیری متقابل بالقوه را کاهش دهد. این زمانی اتفاق می‌افتد که داوران تحت تاثیر روابط خود با نویسندگان قرار بگیرند. داوری همتا دونشانی، جایی که هویت هر دو طرف یعنی نویسنده و داوران پنهان است و فرآیند جایگزینی است که در برخی از زمینه‌های علمی در حال محبوب شدن است.

• • داوری دو سو کور یا ناشناس دو طرفه (Double-blind peer review or Double-anonymous peer review)

داوری همتا دو سو کور یا ناشناس دو طرفه، فرآیندی است که توسط مجلات علمی برای اطمینان از داوری منصفانه مقالات ارسالی برای انتشار توسط متخصصان آن حوزه به کار می‌رود. در این فرآیند، هویت هر دو نویسنده و داوران از یکدیگر پنهان است.

مزایای داوری دو سو کور

پنهان کردن هویت هر دو نویسنده و داوران برای جلوگیری از سوگیری در هر دو طرف انجام می‌شود. ممکن است داوران نسبت به یک مقاله با دانستن هویت یا وابستگی نویسنده، نقد بسیار زیاد یا بسیار کمی داشته باشند و نویسندگان نیز ممکن است با دانستن اینکه چه کسانی داور آنها هستند، تمایل کمتری به ارسال مقاله به یک مجله داشته باشند. این روش به طور کلی به عنوان یکی از موثرترین راه‌ها برای تضمین کیفیت و انصاف فرآیند داوری همتا در نظر گرفته می‌شود.

معایب داوری دو سو کور

داوری همتا دو سو کور یا ناشناس دو طرفه،  می‌تواند زمان‌بر و پرهزینه باشد. این فرآیند برای اطمینان از ناشناس بودن و محرمانگی در کل فرآیند به تلاش بیشتری نیاز دارد.

علاوه بر این، یک مطالعه اخیر، نشان داد که به نظر می‌رسد فرآیند داوری همتا دو سو کور، با کاهش ۱۸ درصدی نرخ پذیرش مقاله نسبت به فرآیند داوری همتا یک سو کور همراه است.

با این حال، حتی اگر مقاله خود را ناشناس کرده باشید، این امکان وجود دارد که داوران همچنان بتوانند بفهمند شما چه کسی هستید، به خصوص اگر شما در یک حوزه بسیار تخصصی کار می کنید.

• داوری همتا سه سو کور یا ناشناس سه طرفه (Triple-blind peer review)

داوری همتا سه سو کور یا ناشناس سه طرفه، گونه‌ای از فرآیند داوری همتا دو سو کور است. در این فرآیند، هویت نه تنها نویسندگان، بلکه سردبیرانی که نسخه خطی را بررسی می‌کنند نیز از داوران پنهان است. علاوه بر این، هویت داوران از نویسندگان، مخفی نگه داشته می‌شود. به بیان ساده تر، با داوری همتا سه سو کور یا ناشناس سه طرفه، داوران برای نویسنده ناشناس هستند و هویت نویسنده برای هر دو داور و سردبیر ناشناخته است. مقالات در مرحله ارسال ناشناس می‌شوند و به گونه‌ای مدیریت می‌شوند که هرگونه سوگیری بالقوه نسبت به نویسندگان به حداقل برسد. با این حال، لازم به ذکر است که:

• • پیچیدگی‌های ناشی از ناشناس کردن مقالات/نویسندگان در این سطح قابل توجه است.
  • همانند روش داوری همتا دوسو کور، همچنان این احتمال وجود دارد که سردبیر و یا داوران بتوانند نویسنده(گان) را از سبک نوشتاری، موضوع، الگوی استناد یا سایر روش‌های آنها به درستی شناسایی کنند.

مزایای داوری سه سو کور

داوری همتا سه سو کور، با هدف حذف سوگیری بالقوه‌ای انجام می‌شود که ممکن است در صورت اطلاع داوران از هویت سردبیر ایجاد شود. با مخفی نگه داشتن هویت سردبیر، فرآیند داوری منصفانه‌تر و عینی‌تر می‌شود.

معایب داوری سه سو کور

این فرآیند داوری جدیدتر و کم‌کاربردتر از داوری همتا دو سو کور است. برای حفظ ناشناس بودن در کل فرآیند، به منابع و تلاش بیشتری نیاز است.

• داوری همتا باز (Open peer review)

داوری همتا باز، فرآیند داوری همتا نسبتاً جدیدی است. داوری همتا باز یک اصطلاح کلی برای بسیاری از مدل‌های مختلف است که به شفافیت بیشتر در طول و بعد از فرآیند داوری همتا می‌انجامد. رایج‌ترین تعریف داوری همتا باز، زمانی است که هم داور و هم نویسنده در طول فرآیند داوری همتا یکدیگر را می‌شناسند. در داوری همتا باز، هویت نویسندگان و داوران فاش می‌شود و نظرات داوری به صورت عمومی در دسترس قرار می‌گیرد. ناشناسی در سیستم سنتی داوری همتا حذف می‌شود و نویسندگان، داوران و خوانندگان می‌توانند با یکدیگر تعامل داشته باشند. انواع داوری همتا باز عبارتند از:

• • انتشار نام داوران در صفحه مقاله
  • انتشار گزارش‌های داوری همتا در کنار مقاله، امضا شده یا ناشناس
  • انتشار گزارش‌های داوری همتا (امضا شده یا ناشناس) همراه با پاسخ‌های نویسندگان و سردبیران در کنار مقاله
  • انتشار مقاله پس از بررسی‌های اولیه و ایجاد تالار گفتگویی برای جامعه‌ای که می‌توانند در مورد مقاله نظر دهند (نام‌گذاری شده یا ناشناس)

بسیاری بر این باورند که این بهترین راه برای جلوگیری از نظرات مخرب، توقف سرقت ادبی، جلوگیری از دنبال کردن داوران برنامه خود و تشویق بررسی باز و صادقانه است. برخی دیگر داوری همتا باز را فرآیندی کمتر صادقانه می‌دانند که در آن ادب یا ترس از انتقام‌جویی ممکن است باعث شود داور از انتقاد خودداری کند یا آن را کم‌رنگ کند.

مزایای داوری همتا باز

داوری همتا باز، می‌تواند شفافیت و پاسخگویی در فرآیند داوری را ارتقا دهد. همچنین می‌تواند با تشویق بازخورد سازنده از طیف وسیع‌تری از افراد، از جمله افراد غیرمتخصص، کیفیت داوری همتا را افزایش دهد. داوری همتا باز به داوران اجازه می‌دهد تا برای کارشان شناخته شوند. این می‌تواند آنها را به ارائه بازخوردهای دقیق‌تر و عمیق‌تر تشویق کند.

داوری همتا باز را می‌توان به روش‌های مختلف انجام داد. برای مثال، برخی از مجلات ممکن است هویت نویسندگان و داوران را فاش کنند، اما نظرات داوری را فقط با نویسندگان به اشتراک بگذارند. برخی دیگر ممکن است نظرات داوری و پاسخ‌های نویسندگان را در کنار مقاله منتشر شده منتشر کنند و بدین ترتیب گفتگویی بین نویسندگان، داوران و خوانندگان ایجاد کنند. داوری همتا باز همچنین می‌تواند با سایر فرآیندهای داوری، مانند داوری همتا دو سو کور یا سه سو کور، ترکیب شود تا کیفیت فرآیند داوری را بهبود بخشد.

معایب داوری همتا باز

اگر هویت داوران برای نویسندگان شناخته شود، ممکن است تمایل کمتری به ارائه بازخورد صادقانه و انتقادی داشته باشند. این موضوع به ویژه در صورتی که داوران پژوهشگران جوان‌تر باشند یا نویسندگان در جایگاه‌های ارشدتری قرار داشته باشند، صادق است. پژوهشگران جوان ممکن است در فرآیند داوری همتا باز به طور ویژه در برابر سوگیری یا بازخورد منفی آسیب‌پذیر باشند که می‌تواند تأثیر منفی بر حرفه آنها داشته باشد.

علاوه بر این، اگر داوران و نویسندگان از هویت یکدیگر مطلع باشند، خطر سوگیری و تضاد منافع بیشتر می‌شود. برای مثال، یک داور ممکن است تمایل بیشتری به ارائه یک بررسی مثبت به یک همکار یا دوست داشته باشد، یا برعکس، ممکن است نسبت به پژوهشگری که نمی‌شناسد یا دوست ندارد، انتقادی‌تر باشد.

• • داوری همتا پس از انتشار (Post-publication peer review)

در داوری همتا پس از انتشار، مقاله شما همچنان ممکن است ابتدا یکی از اشکال داوری همتا را که در بالا ذکر شد، طی کند. یا ممکن است پس از برخی بررسی های اولیه تقریباً بلافاصله به صورت آنلاین منتشر شود. در هر صورت، پس از انتشار و چاپ مقاله، فرصتی برای داوران دعوت شده یا حتی خوانندگان وجود خواهد داشت تا نظرات یا داوری های خود را اضافه کنند.

داوری پس از انتشار این فرصت را فراهم می کند که طیف گسترده تری از دیدگاه ها درباره مقاله جمع آوری شود. با این حال، تضمینی برای دریافت نقد و بررسی برای تمام مقالات منتشر شده به این روش وجود ندارد. اگر مقاله شما به موضوعی بحث برانگیز بپردازد، ممکن است تعداد زیادی نظر را به خود جلب کند که لزوماً تعدیل و تنظیم نشده باشد. همچنین برخی نگرانی ها درباره خطرات انتشار یک مقاله بدون هیچ گونه داوری قبلی وجود دارد، به ویژه در حوزه هایی مانند پزشکی.

• • داوری همتا شخص ثالث (Third-party peer review)

در داوری همتا شخص ثالث، یک شخص ثالث مستقل، به جای داوران داخلی یا همکاران دانشگاهی، داوری همتا را انجام می‌دهد. این نوع داوری اغلب در مواردی استفاده می‌شود که ممکن است تضاد منافع بالقوه‌ای وجود داشته باشد یا زمانی که به سطح بالایی از تخصص نیاز باشد.

داوران معمولاً توسط مجله یا ناشر و نه توسط نویسندگان نسخه خطی انتخاب می‌شوند. داوران ممکن است متخصصان در همان زمینه یا زمینه مرتبط با نویسندگان باشند. داوران شخص ثالث یا وابسته به مؤسسات آموزشی یا پژوهشی هستند یا مشاوران یا متخصصان مستقلی هستند.

مزایای داوری همتا شخص ثالث

داوری همتا شخص ثالث اغلب در زمینه‌هایی مانند مهندسی استفاده می‌شود، جایی که داوری همتا توسط سازمان‌های نظارتی الزامی است. همچنین در زمینه‌های پزشکی، جایی که بررسی مستقل کارآزمایی‌های بالینی برای اطمینان از ایمنی بیمار ضروری است، استفاده می‌شود.

داوری همتا شخص ثالث می‌تواند یک ارزیابی عینی و بی‌طرفانه از پژوهش یا محصول ارائه دهد که می‌تواند برای تصمیم‌گیری مهم باشد. با استفاده از یک شخص ثالث مستقل برای ارائه ارزیابی عینی، می‌توان سوگیری‌های بالقوه را شناسایی و اصلاح کرد و کیفیت پژوهش را بهبود بخشید.

معایب داوری همتا شخص ثالث

داوران شخص ثالث ممکن است سوگیری‌ها یا تضاد منافع خاص خود را داشته باشند که می‌تواند بر عینیت و کیفیت ارزیابی‌های آنها تأثیر بگذارد.

علاوه بر این، پرداخت هزینه برای خدمات داوری همتا شخص ثالث، به ویژه برای پروژه‌های پژوهشی کوچک‌تر یا مؤسسات با منابع محدود، می‌تواند گران باشد.

داوری همتا شخص ثالث همچنین می‌تواند باعث طولانی‌تر شدن فرآیند انتشار شود که می‌تواند برای پژوهشگرانی که می‌خواهند کار خود را در اسرع وقت منتشر کنند، دلسردکننده باشد.

در نهایت، ممکن است داوران شخص ثالث به تمام داده‌ها یا اطلاعات لازم برای ارزیابی کامل پژوهش، به ویژه اگر پژوهش شامل اطلاعات حساس یا محرمانه باشد، دسترسی نداشته باشند.

• • داوری همتا پس از انتشار (Post-publication review)

داوری همتا پس از انتشار، فرآیندی است که پس از انتشار یک مقاله یا اثر پژوهشی رخ می‌دهد. این فرآیند شامل ارزیابی اثر منتشر شده توسط خوانندگان، پژوهشگران یا متخصصان آن حوزه است که می‌توانند بازخورد ارائه دهند. با این نوع داوری همتا، گزینه ارزیابی و تجدید نظر روی یک مقاله پس از انتشار ادامه می‌یابد یا رخ می‌دهد. این نوع داوری ممکن است به شکل صفحه‌ای برای نظرات یا تالار گفتگو در کنار مقاله منتشر شده باشد. نکته مهم این است که داوری همتا پس از انتشار، سایر اشکال داوری همتا را حذف نمی‌کند و معمولاً به عنوان یک مکمل، به جای جایگزینی برای داوری همتا پیش از انتشار عمل می‌کند.

داوری همتا پس از انتشار می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، مانند نظرات در مورد مقاله منتشر شده آنلاین، پست‌های رسانه‌های اجتماعی، وبلاگ‌ها یا تالارهای گفتگو. این نظرات و بازبینی‌ها می‌توانند توسط هر کسی که اثر منتشر شده را خوانده باشد، از جمله عموم مردم، پژوهشگران و متخصصان انجام شود.

مزایای داوری همتا پس از انتشار

داوری همتا پس از انتشار می‌تواند خطاها یا نقص‌های موجود در اثر منتشر شده را شناسایی کند، بازخورد در مورد کیفیت پژوهش ارائه دهد و بحث در میان جامعه پژوهشی را تحریک کند. بازخوردی که در داوری همتا پس از انتشار ارائه می‌شود می‌تواند منجر به اصلاح خطاها، بهبود روش‌ها یا توسعه مسیرهای جدید پژوهشی شود.

داوری همتا پس از انتشار همچنین می‌تواند شفافیت و پاسخگویی را افزایش دهد و باعث ترویج گشودگی و همکاری در جامعه پژوهشی شود. بحث و بازخورد آزاد در مورد پژوهش‌های منتشر شده می‌تواند به اطمینان از قابل اعتماد بودن و صحت یافته‌های پژوهشی کمک کند.

معایب داوری همتا پس از انتشار

برخلاف داوری همتا استاندارد که به طور معمول شامل متخصصان حوزه مرتبط است، داوری همتا پس از انتشار می‌تواند توسط هر کسی انجام شود، صرف نظر از تخصص یا صلاحیت‌های او. این می‌تواند منجر به نقدهای مغرضانه یا بدون پشتوانه علمی شود که در بهبود کیفیت پژوهش مفید نیستند.

داوری همتا پس از انتشار می‌تواند تحت تأثیر همان سوگیری‌ها و تضاد منافع‌هایی قرار گیرد که در داوری همتا پیش از انتشار نیز وجود دارد. ممکن است داوران روابط شخصی یا حرفه‌ای با نویسنده داشته باشند یا تحت تأثیر عواملی به جز کیفیت پژوهش انگیزه پیدا کنند.

در نهایت، داوری همتا پس از انتشار اغلب فاقد استانداردها یا دستورالعمل‌های منسجم است که می‌تواند منجر به ارزیابی‌های ناسازگار یا ناعادلانه از پژوهش شود. این امر می‌تواند برای نویسندگان در نحوه بهبود کارشان یا برای خوانندگان در اینکه به کدام بازخوردها اعتماد کنند، مشکل ایجاد کند.

• • داوری همتا قابل انتقال (Transferable peer review)

داوری همتا قابل انتقال فرآیندی است که در آن داوری‌های همتا از یک مقاله به مجله دیگری در همان گروه انتشاراتی منتقل می‌شود. این فرآیند به بهبود کارایی فرآیند داوری همتا کمک می‌کند و برای نویسندگان، تجربه داوری همتا سازگارتر و باکیفیت‌تری را فراهم می‌آورد.

در داوری همتا قابل انتقال، نویسنده مقاله خود را به مجله‌ای در یک گروه یا شبکه انتشاراتی ارسال می‌کند. اگر مقاله توسط آن مجله رد شود، سردبیر ممکن است پیشنهاد انتقال مقاله و داوری‌های همتای آن را به مجله دیگری در همان گروه یا شبکه ارائه دهد. سپس مجله دریافت کننده برای تصمیم‌گیری در مورد پذیرش یا رد مقاله از داوری‌های همتای موجود استفاده می‌کند. با این حال، مجله جدید ممکن است در صورت نیاز، بررسی‌های اضافی را سفارش دهد.

مزایای داوری همتا قابل انتقال

برای نویسندگان، داوری همتا قابل انتقال می‌تواند در فرآیند ارسال مقاله، زمان و تلاش آنها را صرفه‌جویی کند؛ چرا که لازم نیست فرآیند داوری را با یک مجله جدید از ابتدا شروع کنند.

با انتقال داوری‌ها همراه با مقاله، تجربه داوری همتا روان‌تر و سازگارتر می‌شود.

برای مجلات، این فرآیند می‌تواند به کاهش حجم کاری سردبیران و داوران کمک کند. مجلات می‌توانند از کاری که قبلاً توسط سایر مجلات در همان گروه یا شبکه انجام شده است، استفاده کنند.

داوری همتا قابل انتقال در حال تبدیل شدن به روشی رایج در نشر علمی، به ویژه در گروه‌ها یا شبکه‌های انتشاراتی بزرگ است. این فرآیند مزایای بالقوه‌ای را برای نویسندگان، مجلات و جامعه علمی به همراه دارد.

معایب داوری همتا قابل انتقال

این احتمال وجود دارد که نظرات و پیشنهادات داوران اصلی با سردبیر و داوران مجله جدید به اشتراک گذاشته شود و منجر به نقض محرمانگی و مسائل اخلاقی شود.

علاوه بر این، اگر مقاله به مجله‌ای با حوزه تخصصی متفاوتی منتقل شود، ممکن است داوران تخصص لازم برای ارزیابی مناسب مقاله را نداشته باشند که می‌تواند منجر به داوری مغرضانه یا ناکافی شود.

در نهایت، برخی از مجلات ممکن است برای داوری همتا قابل انتقال، هزینه‌های اضافی دریافت کنند که بر کل هزینه انتشار مقاله می‌افزاید.

• • داوری همتا مشارکتی (Collaborative review)

داوری همتا مشارکتی طیف وسیعی از رویکردها را در بر می‌گیرد که در آن تیمی از افراد برای انجام داوری با هم همکاری می‌کنند. یک قالب این است که دو یا چند داور با هم روی یک مقاله کار کنند، نظرات خود را به بحث بگذارند و یک گزارش واحد ارائه دهند. رویکرد دیگر این است که یک یا چند داور با نویسنده برای بهبود مقاله تا رسیدن به استاندارد قابل انتشار همکاری کنند.

مزایای داوری همتا مشارکتی

می‌تواند از نظر سازنده بودن و محدودیت کمتر نسبت به رویکردهای سنتی داوری همتا احساس شود، زیرا موانعی را که نویسندگان و داوران را از هم جدا می‌کند، برطرف می‌کند.

معایب داوری همتا مشارکتی

خطر از دست دادن مزایای داشتن دو یا چند ارزیابی مستقل وجود دارد.

همکاری بین نویسندگان و داوران همچنین خطر محو شدن تمایز بین تألیف و ارزیابی را به همراه دارد.

فرآیند داوری همتا

نمودار زیر چرخه‌ای را که مقاله شما در طی فرآیند داوری همتا طی می‌کند، نشان می‌دهد. مهم است به خاطر داشته باشید که قبل از اینکه تصمیم نهایی در مورد مقاله شما گرفته شود، ممکن است چند دور بازنگری را پشت سر بگذارید.

مرحله اول: سابمیت مقاله (Author submits article)

در مرحله اول، شما مقاله خود را برای مجله‌ای که انتخاب کرده‌اید، ارسال می‌کنید.

مرحله دوم: ارزیابی تحریریه (Editorial assessment)

پس از ارسال مقاله به ژورنال، سردبیر مجله یا یک ویراستار دیگر آن را از نظر مطابقت با الزامات قالب‌بندی و محتوای مجله بررسی می‌کند. این ارزیابی اولیه تضمین می‌کند که مقاله شما با اهداف و دامنه مجله مطابقت داشته باشد و از نظر فنی برای ادامه فرآیند داوری واجد شرایط باشد.

مرحله سوم: داوری همتا (Peer review)

در صورت تایید ارزیابی اولیه، مقاله برای داوری همتا به داوران منتخب ارسال می شود. بسته به سیاست مجله، مقاله شما ممکن است تحت داوری همتا یک سو کور، دو سو کور، باز یا پس از انتشار قرار گیرد.

• داوران بر اساس اصالت، روش‌شناسی، اهمیت و وضوح مقاله شما را ارزیابی می‌کنند.
• ممکن است گزارش‌های بازخوردی از داوران دریافت کنید که درخواست تجدید نظر دارند.
• ممکن است لازم باشد بر اساس نظرات داوران و تصمیم سردبیر، یک بار یا چند بار مقاله خود را تجدید نظر کنید.

مرحله چهارم: بازنگری توسط نویسنده (Author revision)

داوران مقاله را بررسی و نظرات و پیشنهادات خود را ارائه می کنند. اگر مقاله شما نیاز به تجدید نظر داشته باشد، شما باید مقاله را بر اساس نظرات داوران ویرایش و اصلاح کنید و تغییرات لازم را بر اساس بازخورد داوران و سردبیر انجام می دهید.

مرحله پنجم: ارسال مجدد نسخه بازنگری شده (Author submits revised manuscript)

پس از انجام تغییرات در مقاله خود، آن را برای مجله ارسال می کنید تا بررسی شود که آیا بازنگری ها رضایت بخش بوده اند یا خیر. این چرخه ویرایش و بازنگری ممکن است چندین دور تکرار شود تا جایی که داوران از کیفیت مقاله راضی باشند.

مرحله ششم: تصمیم نهایی سردبیر رد شدن (Editorial Decision)

نکته مهم اینکه شما احتمالا چندین دور ویرایش را قبل از تصمیم نهایی سردبیر، تجربه خواهید کرد که بخشی طبیعی از این فرایند است. اما در نهایت، سردبیر پس از داوری همتا و هرگونه بازنگری، تصمیم نهایی برای پذیرش یا رد مقاله شما می گیرد.

در فرآیند داوری همتا، چه نکاتی مورد توجه داوران قرار می گیرد؟

اینکه داوران هنگام خواندن مقاله شما به دنبال چه چیزی هستند؟ به موضوع مقاله شما بستگی دارد، اما به طور کلی آنها موارد زیر را حتما بررسی می کنند:

• • اصالت یا نوآوری: آیا تحقیقات شما یافته‌های جدیدی را ارائه می‌دهد که قبلاً گزارش نشده است؟ آیا دیدگاهی تازه در مورد یک موضوع موجود ارائه می دهد؟
  • روش تحقیق: آیا طرح تحقیقاتی شما برای سوالی که سعی در پاسخ به آن دارید مناسب است؟ آیا روش‌ها به طور واضح و دقیق شرح داده شده‌اند تا به دیگران امکان تکرار مطالعه شما را بدهند؟
  • مرور منابع: آیا به طور کامل منابع علمی مرتبط در زمینه خود را بررسی و به آنها پرداخته‌اید؟ آیا مقاله شما نشان‌دهنده درک قوی از چشم‌انداز تحقیقات فعلی است؟
  • نتایج: آیا یافته‌های شما به طور واضح و دقیق ارائه شده‌اند؟ آیا روش‌های تجزیه و تحلیل داده مناسب و به خوبی توضیح داده شده‌اند؟
  • بحث و نتیجه‌گیری: آیا نتیجه‌گیری‌های شما به طور منطقی از نتایج شما استخراج شده‌اند؟ آیا محدودیت‌های مطالعه شما شناخته شده و مورد بحث قرار گرفته است؟
  • اهمیت و تأثیر: آیا تحقیقات شما به طور معناداری به این زمینه کمک می کند؟ پیامدهای وسیع‌تر یافته‌های شما چیست؟
  • همسویی با مجله: آیا مقاله شما با اهداف و دامنه مجله خاصی که به آن ارسال کرده‌اید مطابقت دارد؟
  • کیفیت نگارش مقاله: آیا مقاله شما خوب نوشته شده، سازماندهی شده و بدون خطاهای گرامری است؟

بنابراین داوران روی جنبه های مختلف از جمله نوآوری، روش شناسی، بررسی منابع و پیشینه تحقیق، ارائه دقیق نتایج، بحث و نتیجه گیری، اهمیت و ضرورت تحقیق، تناسب با مجله و کیفیت کلی مقاله تمرکز می کنند. هدف آنها ارزیابی جامع مقاله از زوایای گوناگون است. با پرداختن مؤثر به این جنبه‌ها، می‌توانید شانس دریافت بازخورد مثبت از داوران و در نهایت شانس پذیرش و چاپ مقاله خود را افزایش دهید.

اهمیت بازنگری و ارسال مجدد مقاله (Revise and Resubmit) در فرآیند داوری همتا

این یک اتفاق رایج است که سردبیر و داوران پیشنهاداتی برای بهبود مقاله، از شما بخواهند که مقاله را بازبینی و مجدد برای آنها ارسال کنید. آن‌ها ممکن است فقط چند توصیه ساده  «minor amendments» داشته باشند یا برای پذیرش مقاله، تغییرات اساسی‌تری «major amendments» را الزام کنند.

اگر از شما خواسته شود مقاله خود را بازنگری کنید، باید آن را بر اساس نظرات داوران اصلاح کنید و با هر یا همه تغییرات انجام شده،مجدداً  آن را برای مجله ارسال کنید.

هنگامی که مقاله خود را مجدداً ارسال کردید، سردبیر بازنگری‌ها را بررسی می‌کند. آنها اغلب آن را برای دور دوم داوری همتا ارسال می‌کنند و از داوران می‌خواهند ارزیابی کنند که چگونه به نظراتشان پاسخ داده‌اید.

در این مرحله، ممکن است لازم باشد دوباره فرآیند بازنگری را طی کنید تا سردبیر تصمیم نهایی را بگیرد.

سخن پایانی

داوری همتا، گام اساسی در فرآیند چاپ مقاله ISI و چاپ مقاله علمی پژوهشی است. فرآیند داوری همتا برای اطمینان از اینکه پژوهش‌های علمی با استانداردهای بالای کیفیت، دقت و اعتبار مطابقت دارند، طراحی شده است. این فرآیند امکانی را برای متخصصان فراهم می‌کند تا کار همکاران خود را به طور انتقادی ارزیابی کنند و به ارتقای کیفیت کلی دانش علمی کمک کنند.

با این حال، فرآیند داوری همتا بدون محدودیت و انتقاد نیست. با وجود این، داوری همتا همچنان بخش ضروری از فرآیند چاپ مقاله باقی مانده است و به طور گسترده به عنوان گامی ضروری برای اطمینان از کیفیت پژوهش‌های علمی پذیرفته شده است.